کد مطلب:20536 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا درست است كه بعضي از دعاها اجابت نمي شود؟ علت عدم استجابت دعاها چيست؟

اگر به اوصاف الهي توجه كنيم و به صفات پروردگار ايمان بياوريم و بدانيم خداوند رئوف و رحيم است، در مي يابيم كه اگر خواسته هاي انسان بر آورده نمي شود، دليلش بخل نيست. خداوند با توجه به كمال و سعادت و مصلحت انسان خواسته هاي او را اجابت مي كند. در دعاي افتتاح مي خوانيم: اگر حاجتم را دير برآوردي، از سر ناداني بر تو عتاب كردم،در صورتي كه تأخير در اجابت حاجتم برايم بهتر بوده است، زيرا تو به امور آگاهي.

البته شيطان در يكي از مواردي كه وسوسه مي كند، همين مورد تأخير اجابت دعا است. از اين راه انسان را مأيوس مي كند تا او به خدا بدبين شود. گاهي اين وسوسه، در كارهاي نيك و خوب انجام مي شود و مثلاً انسان را به فكر ريا مي اندازد، يا تلقين مي كند كه اين كار را به خاطر ريا انجام مي دهم، بنابراين اين فكر را نيز كه كار شما از ريا باشد، از ذهن خود دور نماييد. اما در موارد دعا ائمه اطهار(ع) به اين نكته توجه داشته و همگان را از افتادن به دام بدبيني و سوء ظن به خدا برحذر داشته اند. اميرمؤمنان(ع) مي فرمايد: دير اجابت نمودن خدا، تو را نااميد نكند كه همانا بخشش، بسته به مقدار درخواست است و چه بسا در اجابت دعاي تو تأخير رخ دهد تا درخواست تو طولاني تر گردد و بخشش او كامل تر شود. چه بسا چيزي را خواسته اي و تو را نداده و بهتر از آن را در اين دنيا يا آن دنيا داده و يا بهتر آن بوده كه آن را از تو باز دارد. چه بسا چيزي را طلب نمودي كه اگر به تو مي داد، تباهي دين و دنياي خود را در آن مي ديدي.(1)

پس تأخير اجابت دعا، نشان كم لطفي و كم محبتي خدا نيست، بلكه گاهي بر عكس، هرچه بيشتر تأخير شود، دليل بر بيشتر دوست داشتن خدا است. امام صادق(ع) مي فرمايد: وقتي كه مؤمني دعا مي كند، خداوند به ملائكه مي فرمايد: دعايش را مستجاب نمودم، ولي آن را نگه داريد و عطا نكنيد كه من دوست دارم صداي اين بندة مؤمن را بشنوم. بندهاي هم هست كه دعا مي كند و خداوند مي فرمايد: زود حاجتش را بدهيد كه آوازش را دوست ندارم.(2)

اگر كسي بداند خداوند در عوض عدم اجابت دعا در دنيا، چه پاداشي براي او در آخرت در نظر گرفته است، هرگز نا اميد نمي شود. امام صادق(ع) مي فرمايد: روز قيامت خداوند متعال مي فرمايد: اي بندة من! تو مرا خواندي و من اجابتت را به تأخير انداختم. اكنون ثواب و پاداش تو چنين و چنان است. پس مؤمن آرزو مي كند كه كاش هيچ دعايي از او در دنيا اجابت نمي شد، براي آن ثواب و پاداش نيك كه مي بيند.(3)

از روايات استفاده مي شود كه هيچ دعايي بي اثر نيست و هر دعايي در دنيا و آخرت تأثير مناسب خود را دارد.

امام سجاد(ع) مي فرمايد: دعاي مؤمن يكي از سه فايده را دارد: يا براي او ذخيره مي گردد يا در دنيا برآورده مي شود يا بلايي را كه مي خواست به او برسد، از وي مي گرداند.(4)

علاوه بر مطالب ياد شده، هميشه به اين نكته توجه داشته باشيد كه نماز و روزه و دعا و غيره، مطلوبيت ذاتي دارند و فلسفه دعا تنها بر آوردن حوائج به ويژه خواسته هاي دنيوي نيست، بلكه نفس دعا و مناجات با خدا، صرف نظر از اجابت يا عدم اجابت، موضوعيت دارد و به اصطلاح طلب مهم تر از مطلوب است.(5)

ما به دعا كردن امر شده ايم و بايد به اين وظيفه عمل كنيم و نتيجه را به خداوند واگذار نماييم.

براي استجابت دعا بايد شرايطي را مهيا نمود و موانعي را برطرف ساخت. در ذيل به برخي از شرايط و موانع اشاره ميشود:

الف) شرايط استجابت دعا.

1 - دعا و ارتباط مداوم با خدا در هر حال:

خداوند به پيامبرش دستور ميدهد كه نفس خويش را در كمال شكيبايي در هر بامداد و شامگاه به دعا كردن و جلب خشنودي خدا وادار كن.(6)

قرآن كساني را كه فقط در هنگام گرفتاري و مشكلات دعا ميكنند، مورد نكوهش قرار داده است: وقتي به انسان گرفتاري و غمي روي ميآورد، ما را در هر حال (خواب و بيداري، نشسته و ايستاده) بخواند و چون گرفتاريش را برطرف كنيم، برود (و از ارتباط خود با خدا از جهت كميت و كيفيت بكاهد و گاهي قطع نمايد، به گونهاي كه) گويي اصلاً ما را براي گرفتاري كه به او رسيده بود، نخوانده است!.(7)

امام صادق (ع) ميفرمايد: كسي كه پيشدستي در دعا نكند و فقط در وقت نزول بلا دست به دعا بردارد، دعايش در آن وقت مستجاب نگردد و فرشتگان گويند: اين آواز را نشناسيم. در روايت ديگري آمده كه به او ميگويند: تا امروز كجا بودي؟!.(8)

در اصول كافي آمده كه خداوند به حضرت داوود(ع) فرمود: مرا در روزهاي خوش و آسايش ياد كن تا من دعاي تو را در روزهاي گرفتاري و سختي اجابت كنم.(9)

2 - دعا بايد از صميم قلب باشد.

تمام ذرات وجود انسان يك چيزي را بخواهد و طلب كند و دل و زبانش با عمل و رفتارش هماهنگ باشد.

3 - اعتماد به خدا و اطمينان به اجابت او:

امام صادق(ع) فرمود: خدا دعايي را كه از دل غافل و بي خبر برخيزد، مستجاب نميكند پس وقتي دعا كني، از عمق دل به او روي آور (و دلت را با زبانت همراه گردان) و سپس به اجابت دعايت مطمئن باش.(10)

4 - قطع اميد از غير خدا و اميد و اطمينان به خداوند.

امام صادق(ع) فرمود: هرگاه يكي از شما بخواهد كه هر چه از خدا درخواست ميكند، خدا به او عطا فرمايد، بايد از همه مردم نااميد و مأيوس گردد و هيچ اميدي جز به درگاه خدا نداشته باشد.(11) او به نقطهاي از ايمان و توكل بايد برسد كه بداند همه قدرتها و علل جهان تحت اراده و قدرت الهي قرار دارند.

پس از خدا بخواهد كه اسباب و علل مادي و معنوي جهان را جهت صلاح و منفعت او قرار دهد.

5 - دعا بايد در كنار تلاش و تدبير باشد.

پيامبر اكرم(ص) فرمود: الداعي بلا عمل كالرامي بلا وتر؛ كسي كه دعا ميكند و به دنبال آن تلاش و عمل نميكند، مانند آن است كه بي چله كمان تير مياندازد.(12)

دعا نميتواند جاي تلاش و برنامه ريزي در زندگي را بگيرد، بلكه مكمل آن ميتواند باشد.

6 - دعا بايد با حالت تضرع و دلي شكسته باشد.

امام صادق(ع) فرمود: هرگاه دلتان شكست، دعا كنيد، زيرا دل تا پاك و خالص نشود، شكسته نميشود.(13)

7 - مكان دعا در استجابت تأثير دارد، مثلاً دعا در حرم امامان (ع) مخصوصاً حرم امام حسين(ع) و كنار خانه خدا به خصوص مقام حضرت ابراهيم(ع) و كنار حجرالاسود.

8 - زمان دعا: دعاي پنهاني و در تاريكي شب زودتر به اجابت ميرسد، مخصوصاً در قنوت يا سجده نماز وتر كه بعد از خواندن هشت ركعت نماز شب و دو ركعت نماز شفع خوانده ميشود.(14)

قرآن ميفرمايد: پروردگار خود را به حالت تضرع و تذلل و در پنهاني و خفا بخوانيد.

دعا در شبهاي ماه رمضان و رجب و دهه اول ذيالحجه و غير آن دعا را به اجابت نزديك ميكند.

9 - توسل به چهارده معصوم(ع) و آنها را بر پايه آيه شريفه وابتغوا اليه الوسيله وسيله و شفيع قرار دادن.

10 - غسل توبه نمايد، سپس با وضو چهار ركعت نماز بخواند در هر ركعت يك مرتبه سوره حمد و سه مرتبه توحيد و يك مرتبه سوره الناس و يك مرتبه فلق را بخوانيد. بعد از نماز هفتاد مرتبه استغفرالله ربي و اتوب اليه و بعد از هفت مرتبه لا حول و لا قوة الا بالله العلي العظيم سپس بگوييد: يا عزيز يا غفار اغفرلي ذنوبي و ذنوب جميع المؤمنين و المؤمنات فانه لا يغفر الذنوب الا انت.(15)

به اين ترتيب شخص در جاده دعا قرار ميگيرد و بايد مراقب باشد تا راه دعا را درست بپيمايد، و به بيراهه نرود. نشاني راه دعا را ذكر خواهيم كرد.

ب) موانع استجابت دعا

امام علي(ع) ميفرمايد: -المعصية تمنع الاجابة؛(16) گناه مانع اجابت دعا است.

گناهان سه نوع تأثير منفي در دعا ميگذارند:

1 - لذت دعا و مناجات را سلب ميكنند.

انسان دعا ميكند، اما لذت نميبرد و رقت قلب پيدا نميكند.

2 - مانع استجابت دعا ميشوند.

3 - توفيق دعا كردن يا شركت نمودن در مجالس دعا را از انسان سلب ميكنند.

برخي از گناهان در عدم اجابت دعا تأثير بيشتر دارند كه در ذيل به نمونهاي از آنها اشاره ميكنيم.

امام سجاد(ع) فرمود: گناهاني كه دعا را بازميگرداند و مانع استجابت ميشوند، عبارتند از: بددلي و سوءظن به مؤمنان و كارهاي آنان؛ طينت و دروني ناپاك داشتن؛ نفاق و دورويي با برادران و خواهران ايماني؛ عدم اطمينان به اجابت دعا؛ تأخير نمازهاي واجب (و نخواندن آن در اول وقت فضيلت) آن كه وقت آن بگذرد؛ بدزباني و فحاشي و اهانت كردن؛ نزديك نشدن به خدا به وسيله صدقه و كارهاي نيك. (17)

نيز فرمود: از جمله گناهاني كه مانع استجابت دعا ميگردد، نافرماني و رنجاندن خاطر پدر و مادر است.(18)

در برخي از روايات، بداخلاقي سبب باز گرداندن دعا معرفي شده است.

علل عدم اجابت دعاها از ديدگاه اميرالمؤمنين(ع)

مردي به حضرت عرض كرد: خداوند ميفرمايد: ادعوني استجب لكم پس چرا ما دعا ميكنيم، ولي اجابت نميشود، حضرت فرمود: چون دلهاي شما در هشت مورد خيانت و بي وفايي كرد:

1 - خدا را شناختيد، ولي حقش را آن گونه كه بر شما واجب بود، ادا نكرديد. از اين رو آن معرفت به كار شما نيامد.

2 - به پيامبر خدا ايمان آورديد، ولي در عمل با سنت و روش او مخالفت كرديد، پس ثمره ايمان شما چه شد؟

3 - كتاب خدا (قرآن) را خوانديد، ولي در عمل با آن مخالفت كرديد.

4 - گفتيد ما از آتش دوزخ ميترسيم، ولي در همه حالات به واسطه گناهان خود به سوي جهنم ميرويد.

5 - گفتيد ما به بهشت تمايل و رغبت داريم، ولي كارهايي انجام ميدهيد كه شما را از بهشت دور ميسازد.

6 - نعمتهاي خدا را استفاده ميكنيد، ولي شكر و سپاس گزاري نميكند.

7 - خداوند فرمود: شيطان دشمن شما است، شما نيز او را دشمن گيريد.(19) شما به زبان او را لعن ميكنيد، ولي در عمل با او دوستي مينماييد و از او اطاعت ميكنيد.

8 - عيبهاي مردم را برابر ديدگانتان قرار داديد و عيبهاي خود را پشت سرانداختيد، در نتيجه كسي را ملامت ميكنيد كه خود به ملامت سزاوارتر از او هستيد.

با اين وضع چه دعايي از شما مستجاب گردد، در صورتي كه شما راهها و درهاي دعا را به روي خود بستهايد؟!

پس تقوا پيشه كنيد؛ كارهايتان را اصلاح كنيد؛ امر به معروف و نهي از منكر كنيد تا خدا دعايتان را مستجاب كند.(20)

راه دعا از ديدگاه امام صادق(ع)

شخصي خدمت امام صادق(ع) عرض كرد: دو آيه در قرآن است كه تأويل و معناي آن را نميدانم. يكي ادعوني استجب لكم است، كه ما هر چه دعا ميكنيم، اجابت نميشود. حضرت فرمود: من سر عدم اجابت دعايتان را به شما ميگويم. اگر تو خدا را در آن چه دستور فرموده اطاعت كني و آن گاه او را بخواني، دعايت را اجابت ميكند، ولي تو با (دستورهاي) او مخالفت كرده، نافرمانياش ميكني. او نيز اجابت نميكند. با اين حال، اگر خدا را از راهش بخواني - اگر چه گناهكار باشي - خدا دعايت را مستجاب ميكند.

آن شخص پرسيد: راه دعا چيست؟ فرمود: نماز (21) كه خواندي، ابتدا تمجيد كرده، او را به بزرگي ميستايي و به هر نحو كه ميتواني، حمد و ستايش ميكني، سپس بر پيامبر(ص) و آلش درود ميفرستي و به تبليغ رسالتش گواهي ميدهي، و بر ائمه هدي سلام ميدهي، آن گاه نعمتهاي خدا را بر خود ميشماري و او را به خاطر آنها ستايش و شكر ميكني. بعد به گناهان خود يكايك اعتراف ميكني و هر كدام را كه به يادداري، اقرار مينمايي. هر كدام را به خاطر نداري، به طور سربسته به زبان ميآوري و از همه گناهان به درگاه خدا توبه ميكني و تصميم ميگيري كه ديگر گناه نكني و از روي پشيماني و صدق نيت و خلوص، و در بيم و اميد از آنها

استغفار و طلب آمرزش ميكني، سپس ميگويي: اللهم اني أعتذر اليك من ذنوبي و استغفرك و أتوب اليك فأعني علي طاعتك و وفّقني لما اوجبت عليّ من كل ما يرضيك فاني لم أر أحداً بلغ شيئاً من طاعتك الا بنعمتك عليه قبل طاعتك، فأنعم عليّ بنعمة أنال به رضوانك و الجنةَ. بعد از رعايت اين مراتب، حاجت خود را بخواه، كه اميدوارم خدا نااميدت نكند و حاجتت را برآورد.(22)

چند تذكر:

1 - گاهي با وجود تمام شرايط دعا، دعا مستجاب نميشود، چون به مصلحت ما نيست، يعني چيزي را طلب ميكنيم كه به سود ما نيست، اگر چه ميپنداريم به نفع ما است